Unha pequena historia de Aranga
O concello de Aranga sitúase na parte centro setentrional de Galicia. Limita ao norte cos concellos de Monfero e Irixoa, ao oeste cos de Coirós e Oza dos Ríos, ao sur co de Curtis e ao leste, co de Guitiriz, xa da provincia de Lugo.
Situación Xeográfica
Segundo consta no Libro de Actas da Deputación Provincial da Coruña, o 6 de xuño de 1836 constitúese o primeiro Concello de Aranga, ao tempo que se establecen os seus lindes. Pertencente ao Partido Xudicial de Betanzos, inicialmente contemplábase a creación dun concello con capital en Muniferral, composto por doce parroquias.
1752
Catastro do Marqués de Enseada
Nos meses de xullo e agosto de 1752, levouse a cabo o Catastro do Marqués de Enseada. Nesta obra recóllense, de forma minuciosa, unha serie de datos socioeconómicos e xeográficos necesarios para confeccionar o que se chamaría Proxecto de Única Contribución, para todos os territorios que conformaban o Reino de España.
1836
Libro de actas da Deputación de A Coruña
Cítase, por primeira vez, o Concello de Aranga, con capital en Ponte-Aranga, e composto por seis parroquias: San Paio de Aranga, San Pedro de Cambás, San Pedro de Feás, San Cristovo de Muniferral, San Vicente de Fervenzas e Santa María de Rodeiro. En 1839, esta última parroquia intégrase no concello de Oza dos Ríos e créase a parroquia de San Lourenzo de Vilarraso, separándoa da parroquia de Muniferral; situación que se mantén até os nosos días.
Naqueles tempos, o territorio do actual termo municipal de Aranga estaba incluído na provincia de Betanzos, unha das sete que conformaban o Antigo Reino de Galicia.
Cada provincia estaba dividida en xurisdicións, que podían ser de reguengo, no caso de que o dominio da xurisdición o exercese a Coroa, ou de señorío, no que o dominio sobre a xurisdición o exercían señores laicos ou eclesiásticos.
Existía unha terceira forma de exercer o dominio sobre unha determinada xurisdición; xurisdicións de dominio mixto, nas que o dominio era exercido, en parte pola Coroa, en parte polos señores.
As xurisdicións que estaban situadas dentro do actual territorio de Aranga eran:
- Xurisdición de Fervenzas: pertencía ao señorío de D. José Ramón Quiroga. Estaba integrada pola parroquia de San Vicenzo de Fervenzas e pola de Santa María de Rodeiro, pertencente ao actual termo municipal de Oza dos Ríos.
- Xurisdición de Muniferral: sobre esta xurisdición exercían o dominio o Cabido da Catedral de Santiago de Compostela e o señor D. Lucas Pereira. Nesta xurisdición integrábanse as actuais parroquias de San Pedro de Feás e San Cristovo de Muniferral. Nesta última parroquia incluíase o territorio da actual parroquia de San Lourenzo de Vilarraso.
- Xurisdición de Sobrado: o dominio era exercido polo mosteiro de Santa María A Real de Sobrado. Este señorío estaba conformado por un total de doce parroquias, pertencentes aos actuais municipios de Sobrado dos Monxes, Mesía, Curtis e Aranga. Deste último concello integrábanse na xurisdición de Sobrado, as parroquias de San Paio de Aranga e San Pedro de Cambás.
Na actualidade, o territorio do termo municipal de Aranga ocupa unha extensión de 119,60 quilómetros cadrados e está dividido en seis parroquias: San Paio de Aranga, San Pedro de Cambás, San Cristovo de Muniferral, San Vicente de Fervenzas, San Lourenzo de Vilarraso e San Pedro de Feás. Pertence ao partido xudicial de Betanzos e á diócese de Santiago de Compostela.
Os Topónimos
A orixe do topónimo "Aranga" deriva, segundo todos os estudos, da forma preindoeuropea "ara-". Esta partícula define un relevo caracterizado por un val encaixado polo que discorre un curso fluvial. Sen dúbida, refírese ao val que forma o río Mandeo ao seu paso pola parroquia de San Paio de Aranga.
O nome de “Cambás” provén da raíz céltica “camb-” que significa “forma curva”. O exemplo máis clarificador atopámolo na vila de Cambados (Pontevedra asentada nunha enseada da ría de Arousa). No caso de Cambás esa forma curva á que alude o topónimo, atópase na topografía do pechado val no que asenta a citada parroquia.
O topónimo de “Fervenzas” alude ao rápido movemento da auga provocado polos saltos ou polas correntes, que simulan o efecto de ferver. Nesta parroquia, situada no extremo sueste do concello, localízase un dos lugares nos que a auga cobra un especial protagonismo, que se reflexa no río Vexo e no fermoso val no que se enmarca.
Ao sur do termo municipal de Aranga localízase a parroquia de “Vilarraso”. Unha vez máis o topónimo é un reflexo claro da topografía da zona. O núcleo de casas ou vila, situada nun lugar plano ou raso. Topónimos de similares características son Vilarchán ou Vilachán.
Un vocábulo moi repetido nos nomes de lugar do concello de Aranga é o que fai referencia á existencia do ferro (do vocábulo latino ferrum). Neste sentido explícanse os nomes de “Muniferral”, parroquia situada no centro do termo municipal. Como vimos con anterioridade, o nome utilizado para a localización dalgúns lugares responde non só á topografía do terreo, senón tamén a algunha característica que denota, por exemplo, a abundancia ou presenza de algo que pague a pena ser subliñado.
Exemplos disto último atopámolos no topónimo da parroquia de San Cristovo de Muniferral, na que se alude non só a existencia dun monte, senón que a descrición se completa realzando a existencia de vetas de ferro.
Moi similar é o nome de Pena Ferreira, na parroquia de Cambás. O nome de pena alude a unha formación rocosa, que resalta na paisaxe e que podemos considerar como un punto máis localizado, xa que se trata dunha unidade de relevo menos extensa do que pode ser un monte.
Na parroquia de Vilarraso, atopamos o lugar de Os Ferreiros. Deste nome enténdese a existencia de artesáns que traballaban o mineral de ferro. Este topónimo é común en lugares localizados nas marxes de importantes vías de comunicación, como é o caso, para repoñer as ferraduras dos cabalos e mesmo algunhas partes dos carros que se desprazaban polo camiño. Preto deste lugar localízase o antigo camiño da Coruña a Lugo, e que na actualidade ocupa a estrada N-VI. Outra importante vía de comunicación que atravesa o lugar dos Ferreiros é o antigo camiño que dende A Castellana se dirixía a Sobrado dos Monxes.
Ponte Aranga
É a capital do municipio, e onde se sitúa a casa do concello. Aquí sitúase a famosa ponte que lle dá nome ao lugar. A actual construción da ponte data do século XVII, aínda que é segura a existencia dunha ponte anterior a esta, probablemente de madeira.
O nome de “Cambás” provén da raíz céltica “camb-” que significa “forma curva”. O exemplo máis clarificador atopámolo na vila de Cambados (Pontevedra asentada nunha enseada da ría de Arousa). No caso de Cambás esa forma curva á que alude o topónimo, atópase na topografía do pechado val no que asenta a citada parroquia.
O topónimo de “Fervenzas” alude ao rápido movemento da auga provocado polos saltos ou polas correntes, que simulan o efecto de ferver. Nesta parroquia, situada no extremo sueste do concello, localízase un dos lugares nos que a auga cobra un especial protagonismo, que se reflexa no río Vexo e no fermoso val no que se enmarca.
Ao sur do termo municipal de Aranga localízase a parroquia de “Vilarraso”. Unha vez máis o topónimo é un reflexo claro da topografía da zona. O núcleo de casas ou vila, situada nun lugar plano ou raso. Topónimos de similares características son Vilarchán ou Vilachán.
Un vocábulo moi repetido nos nomes de lugar do concello de Aranga é o que fai referencia á existencia do ferro (do vocábulo latino ferrum). Neste sentido explícanse os nomes de “Muniferral”, parroquia situada no centro do termo municipal. Como vimos con anterioridade, o nome utilizado para a localización dalgúns lugares responde non só á topografía do terreo, senón tamén a algunha característica que denota, por exemplo, a abundancia ou presenza de algo que pague a pena ser subliñado.
Exemplos disto último atopámolos no topónimo da parroquia de San Cristovo de Muniferral, na que se alude non só a existencia dun monte, senón que a descrición se completa realzando a existencia de vetas de ferro.
Moi similar é o nome de Pena Ferreira, na parroquia de Cambás. O nome de pena alude a unha formación rocosa, que resalta na paisaxe e que podemos considerar como un punto máis localizado, xa que se trata dunha unidade de relevo menos extensa do que pode ser un monte.
Na parroquia de Vilarraso, atopamos o lugar de Os Ferreiros. Deste nome enténdese a existencia de artesáns que traballaban o mineral de ferro. Este topónimo é común en lugares localizados nas marxes de importantes vías de comunicación, como é o caso, para repoñer as ferraduras dos cabalos e mesmo algunhas partes dos carros que se desprazaban polo camiño. Preto deste lugar localízase o antigo camiño da Coruña a Lugo, e que na actualidade ocupa a estrada N-VI. Outra importante vía de comunicación que atravesa o lugar dos Ferreiros é o antigo camiño que dende A Castellana se dirixía a Sobrado dos Monxes.
Arquitectura Relixiosa
Igrexa de San Paio de Aranga
Trátase dun templo de grandes dimensións, construído a principios do século XVIII en estilo barroco. Presenta planta de cruz latina na que se inscriben tres naves de grandes proporcións. Dous arcos por lado constitúen o coro con cadeirado, baixo os da dereita o baptisterio e aos dous lados unhas escaleiras permiten o ascenso á planta superior. Na nave principal ábrense dúas capelas comunicadas interiormente por arcos de medio canón. Conta cunha torre de tres corpos rematada nunha típica cúpula barroca de clara influencia Compostela. Dos templos parroquiais construídos na bisbarra das Mariñas, é o de maiores proporcións e o único dentro do estilo barroco galego. No ámbito da igrexa de San Paio localízanse diversos elementos comúns a moitas das parroquias que tiñan unha determinada xerarquía dentro dun territorio. Ao lado da igrexa pódense observar os restos do que foi a casa parroquial, co seu pombal e un belo reloxo de sol. Tamén se pode visitar no cemiterio un fermoso cruceiro, composto por unha plataforma cuadrangular de tres bancadas, rematada nun pedestal cunha curiosa roda lisa. A vara posúe unha sección octogonal, rematada nun capitel cilíndrico, adornado con volutas e querubíns. No anverso da cruz, a imaxe de Cristo Crucificado, que inclina a cabeza á dereita. No reverso, a Virxe, en actitude orante, cos dedos entrelazados, atópase sobre unha peaña de dous querubíns. Toda a peza está fabricada en granito, é dunha grande beleza.
Ermida de San Salvador de Pereira-Aranga
Igrexa de San Cristovo de Muniferral
É o único templo de orixe románica que se localiza no concello. Para acceder a el, débese tomar a estrada que comunica Ois con Aranga, preto do cruzamento que se dirixe a Irixoa.
Trátase dunha igrexa dunha única nave con ábside rectangular, edificada no século XII, no estilo que estaba en auxe na época: o románico. Conserva elementos orixinais como os curiosos canzorros zoomorfos e antropomorfos que decoran as naves.
Como tantas outras igrexas da época foi modificada en anos posteriores. A fachada, a espadana e a sancristía foron edificadas en estilo barroco.
Nas inmediacións localízase un curioso cruceiro cunha plataforma cuadrangular de tres bancadas, rematada nun pedestal cúbico. A vara ten unha sección cuadrangular con chafráns coroada por un capitel cuadrangular. A cruz é, sen dúbida, o elemento máis destacado. Os brazos son cuadrangulares, rematados en chafrán e no anverso pódese ver a figura de Cristo Crucificado, con tres cravos e a cabeza ergueita. No reverso localízase unha curiosa figura que representa a San Cristovo, patrón da freguesía.
Trátase dunha representación atípica dentro da temática dos cruceiros. As imaxes deste santo adoitan representar un home rexo que transporta a un neno a ombros. Cristovo, procede do vocábulo Cristóforo, que significa ‘condutor de Cristo’.
Ermida de San Cibrán do Pousadoiro-Aranga
Igrexa de San Lourenzo de Vilarraso
Igrexa de San Pedro de Cambás
Ermida de San Vitorio dos Caínzos-Cambás e o Cruceiro da Loba
É moi habitual atopar pequenas igrexas ou ermidas erixidas enriba dun castro ou no ámbito das necrópoles megalíticas. Este é o caso da ermida de San Vitorio. Trátase dunha ermida de planta rectangular cun pequeno espazo cuberto ou cabido na parte frontal. A obra é de granito e con cuberta ou lousado de lousa. A orixe desta ermida e do cruceiro remóntase ao ano 1560.
No interior atópase o San Vitorio, santo milagreiro na honra de quen se celebraba unha romaxe moi concorrida o día 22 de maio. É costume depositar unha esmola polo ventanuco do lado sur, mentres se lle pide un desexo.
O cruceiro está asentado sobre unha plataforma cuadrangular de dúas bancadas rematado nun pedestal, tamén cuadrangular. A vara posúe unha sección octogonal.
No anverso da cruz obsérvase ao cristo crucificado, en baixo relevo. No reverso, a Virxe, igualmente en baixo relevo, en actitude orante. O conxunto está realizado en granito. A conservación deste elemento enfróntase aos constantes embates dos axentes meteorolóxicos; a chuvia e o vento desgastaron, ao longo dos séculos, un dos cruceiros máis antigos de Galicia.
No extremo nordés da Serra das Medoñas do Galiñeiro, localízase o denominado Cruceiro da Loba. Posúe unha plataforma cuadrangular de tres bancadas, rematado nun pedestal cúbico chafranado. O varal posúe unha dobre sección cuadrangular e octogonal. O capitel é cuadrangular e a cruz presenta os brazos en chafrán e os remates florenzados.
Nas inmediacións da ermida, atopamos a Pisada de Roldán, cavidade con forma de pé cunha orixe que se atribúe a Roldán, paladín dos Doce Pares de Francia e sobriño do gran Carlomagno. A lenda di que acudiu coas tropas do emperador a Galicia e contribuíu a expulsar aos mouros. (lendas)
Igrexa de San Vicente de Fervenzas
Ermida de San Salvador de Milreu
Igrexa de San Pedro de Feás
Ermida de San Roque de Flores-Feás
Historia Relixiosa
Nun promontorio que serve de límite entre as parroquias de Santa María de Ois (Coirós) e San Pedro de Feás (Aranga), localízase un deses lugares nos que o simbolismo cristián tratou de se impór ao pasado pagán. Trátase do lugar de Flores.
Este lugar saltou á bibliografía arqueolóxica grazas ao achado casual, en 1915, dunha peza de singular delicadeza e relevancia, o torques de Santa María de Ois, colar ríxido de ouro en forma de C e datado entre os séculos III e I a. C. A peza ten un ancho total de 15,5 cm e un peso neto de 331,5 gramos. Está composto por unha vara de sección circular ensanchada no centro e remates en forma de pera, ocos. Como única decoración, limitando o tercio central da vara lisa, dispón de dúas espirais de filigrana con botón central. Formalmente a peza responde ás características do tipo ártabro, tan amplamente representado en todo o norte das provincias da Coruña e Lugo, con paralelismos claros en Vimianzo ou en Viladonga. Non obstante, a súa decoración é atípica xa que, aínda que posúe as espirais dobres de fío de ouro, carece de arames enrolados nos extremos da vara, polo que este torques supón unha variante decorativa dentro do mencionado como grupo ártabro.
Na cultura castrexa, o torques indicaba unha xerarquía, un posicionamento de relevancia dentro da sociedade. Estes adornos aparecen amplamente representados nas culturas de guerreiros galaicos e lusitanos.
O torques foi adquirido en 1922 polo Museo Arqueolóxico Nacional. Segundo se di, a persoa que o atopou vendeuno en Betanzos por 14.000 reás. Esta peza, aínda que excepcional, non é máis que outra evidencia do asentamento castrexo que houbo no lugar. Na actualidade, a penas se poden apreciar os restos do castro, aínda que si se conservan lendas sobre o lugar. Estas lendas falan de covas, mouros, ouro e castros.
A capela de San Roque
No lugar en onde, na antigüidade, se situaba a croa ou recinto central do castro, agora pódense observar os restos da capela de San Roque. Distínguese a nave e a ábsida rectangular. Conserva un arco de triunfo de traza gótica, sustentado por dúas semicolumnas de fuste curto, con bases e capiteis de tradición románica. O interior estaba completamente decorado con pinturas datadas no século XVI.
Sobriño Cevallos, J. E Veiga Ferreira, X.M. recollen tradicións e crenzas que sobrevivían ata hai pouco tempo arredor deste lugar. Unha destas crenzas, de clara tradición pagá, consistía en dar unha volta arredor da capela cunha vaca atada, co fin de que esta quedase preñada. Ao finalizar metíase por debaixo da porta principal un patacón dicindo: “Que o San Roquiño nos axude”.
Neste lugar celebrábase unha festa os días oito de cada mes, a Feira do Oito, aínda que pouco a pouco se foi perdendo e deixou de celebrarse nos anos corenta.
Ermida das Dores no Carballal-Aranga
Ermida de San Antonio da Reborica-Aranga
Arquitectura Civil
Casas Grandes
- Casa das Vinculeiras (Lagoa-Feás)
- Casa do Médico (Veiga-Aranga)
- Casa Grande en Congostro (Aranga)
- Casa Grande no Torreiro (Feás)
- Casa Grande nos Paraños (Fervenzas)
- Casa Grande en Vilela (Muniferral)
- Casa Grande en Castelos (Muniferral)
- Casa Grande na Figueira (Muniferral)
- Casa Grande en Orosa (Vilarraso)
Rectorais
- Casa Rectoral en Ponte-Aranga
- Casa Rectoral en Ribadevila (Feás)
- Casa Rectoral en Cambás
Castelo
Castelo de Bermanzón (San Paio de Aranga)
No ano 1944, D. José María Luengo efectuou unhas excavacións arqueolóxicas no que el identificou como o castelo de Aranga. Na publicación dos traballos de excavación dá conta dunha noticia que reflexa a existenza da citada fortaleza a finais do século X.
Trátase dunha escritura de restauración do mosteiro de Santa Eulalia de Curtis, que fora destruído polos normandos tal vez na súa última invasión (970 a 971). A escritura foi outorgada por San Pedro de Mezonzo no ano 995, e nesta menciónase a parroquia de “San Vicentio de Narmaia, quae justa Castellum de ARANGA”.
A fortaleza ou CASTELLUM DE ARANGA localízase na confluencia de dous cursos fluviais: o rego de Cambás e o río Mandeo. Na actualidade, a penas son visibles algunhas das estruturas que conformaron o deseño desta fortaleza, situada, tal e como explica D. José María Luengo, nun niño de aguias.
Aínda hoxe existe un descoñecemento absoluto sobre os motivos da instalación desta fortaleza nun ámbito tan agreste. Diversos autores relaciónano coa presenza da Orde o Temple por estas terras. A situación desta fortaleza respondería a criterios defensivos, xa que está situado nun lugar estratéxico dende o que se ten un perfecto dominio do acceso ao val do Mandeo.
Sen lugar a dúbidas, existe unha estreita relación entre este castelo e o achado da Santa Cruz de Aranga. Os dous elementos pertencen a un mesmo momento histórico, que poderiamos situar dentro da etapa que os historiadores denominan Alta Idade Media, entre os séculos X e XI.
Tamén se podería interrelacionar a presenza desta fortaleza con referencias bibliográficas, que dan conta da existenza de antigos mosteiros como o do Carballal. Don Santiago Daviña Sainz recolle na súa espléndida obra de O municipio de Aranga e o Catastro do Marqués de Enseada a posible existenza desta fundación:
“En esta aldea y, posiblemente en el lugar que hoy ocupa la mencionada capilla, estuvo situado el antiquísimo monasterio de Aranga, que terminó sus días convertido en Priorato, desapareciendo como tal con la desamortización de Mendizábal”
O mesmo autor faise eco doutras referencias que aluden á presenza dun antigo mosteiro, no lugar da Maía (San Pedro de Cambás), do que se asegura que é máis antigo que o de Sobrado, e se sitúa nun lugar chamado O Adro de San Vizencio.
Na Crónica Xeral da Orde de San Benito, escrita por Frei Antonio de Yepes en 1601, cítase:
“… el monasterio de San Paio de Aranga, por la era de mil y doscientos y cincuenta y cuatro…”
Moi preto deste lugar documéntase un topónimo alusivo á existenza doutra fortaleza. Trátase do lugar que os veciños coñecen como O Castelo.
Sen poder confirmar a existenza destes lugares, parece claro que a presenza do castelo de Aranga ou o achado da Santa Cruz non responden unicamente a acontecementos illados, senón que máis ben parece que se trata dunha zona de extraordinaria relevancia na Idade Media.
A influencia do mosteiro de Sobrado sobre as parroquias de San Paio de Aranga e San Pedro de Cambás resulta esclarecedor, xa que a xurisdición sobre as parroquias anteditas podería responder a unha absorción ou concentración do poder ou do dominio que os antigos mosteiros tiñan sobre estas terras.
Logo do levantamento irmandiño, moitas fortalezas quedaron en ruínas. Pasado o levantamento, en moitos señoríos laicos, os señores obrigaron os seus vasalos a reconstruír as súas fortalezas. Pola contra, no caso dos señoríos eclesiásticos, estas reconstrucións non se levaron a cabo. É o caso da fortaleza de Aranga, que se atopaba baixo o dominio do mosteiro de Sobrado.
En 1523, levouse a cabo unha especie de xuízo cabo do arcebispo de Comspostela, Don Juan de Taberna. Este xuízo tiña por obxectivo comprobar o estado das fortalezas da mitra Compostela que foran derrocadas no levantamento irmandiño (Rodríguez González, A. 1984).
Neste preito atopamos dous testemuños que nos falan da fortaleza de Aranga. O primeiro é de Rui Méndez, veciño da cidade de Betanzos e que, aos seus 80 anos recorda.
“… que podrá aber çincoenta años poco más o menos que en la çiudad de Betanços se llbantó la gente común della en hermandad y después de llebantada todas las tierras alderrededor della se llebantaran e juntaran ansimismo en la dicha hermandad … dize este dicho testigo oio decir por pública boz que se llebantara en todo el Reino de Galizia los pueblos e gente común del e que las dicha hermandades de la çiudad de Betanços y de las otras partes fueron a derrocar con mucha gente las fortalezas de Anbroa e Motrin que heran de Diego de Andrade … e ansimismo oio decir que derrocaran la fortalza de Aranga que hera de los Vilarullo e ansimismo dize que oio decir que los de la dicha hermandad de dicho Reino de Galizia derrocaran otras muchas fortalezas de señores perlados de dicho Reino de Galizia …”
Estes testemuños confirman, por un lado, que a fortaleza de Aranga foi derrocada nas revoltas irmandiñas. Por outro lado, sabemos que a devandita fortaleza non foi reconstruída ao acharse baixo o dominio do mosteiro de Sobrado.
Puntos de Interese
Pontes
- Ponte de Ponte Aranga – Ponte Roda Maia (O Barreiro-Aranga)
- Ponte de Veiga (Aranga)
- Ponte Vella da Castellana
Espazo Protexido
- Barranco da Loba
Serras
- Serra da Rilleira
- Barranco da Loba
- Tra-la serra
- Cordal de Montouto
Vales
- Val de Vexo
- Val de Cambás
- Val do Mandeo
Ríos
- Río Mandeo
- Río Cambás
- Río Deo
- Río Pontigo
- Río da Palanca
- Río de Vexo
- Río Mollapán
- Río de Cazuín
- Río dos Caínzos
- Río O Porto
- Río do Porto-Crego
- Río do Porto
- Río de Buño
- Río do Apeadeiro
- Río Samel
- Río do Piugueiro
- Río Salmés
Presas / Embalses
- Presa nas Barbudas de Riba (Aranga)
- Presa no río de Bexo (Fervenzas)
- Presa de Veiga (Aranga)
Mirador
- Mirador en Viveiro
Caídas de Auga
- Fervenza (Fervencedo-Fervenzas)
- Pozo Castro Rodicio (Fragachá-Cambás)
- Pozo Miguel (Fragachá-Cambás)
- Caídas de auga no Rego da Palanca
Áreas de Recreo
- Área de recreo en Ponte Aranga
- Parque infantil en Ponte Aranga
- Parque infantil no CEIP A Castellana
- Área recreativa da A. VV. Santa Cruz de Aranga en Congostro (Aranga)
Rede de Sendeiros
Aranga conta cunha Rede composta por 3 rutas de sendeirismo coa que pretende que o visitante goce e coñeza a riqueza natural, paisaxística e cultural que se encerra nos seus montes e fragas.
A rede de sendeiros articúlase en torno a tres unidades paisaxísticas: O Val do Mandeo, os regos e fragas que conforman a súa cabeceira e o Cordal de Montouto e a Serra da Loba, estribacións setentrionais da liña montañosa coñecida como a Dorsal Meridiana Galega.
As tres rutas que constitúen esta rede de sendeiros acondicionáronse e sinalizáronse convenientemente, incluíndo a instalación de diferentes puntos de interpretación nos que se aproxima ao sendeirista o coñecemento do patrimonio natural e cultural do concello.
Veiga do Mandeo
Trátase dunha ruta circular de 9 quilómetros e de dificultade media; discorre no seu primeiro tramo, duns 4 quilómetros, por un camiño empregado tradicionalmente polos pescadores. Presenta unha topografía sen desniveis e a única dificultade estriba en evitar as raíces das árbores que conforman o fermoso bosque de ribeira.
Xa no lugar de Veiga, a presa no río ofrécenos unha imaxe espectacular xunto cunha ponte en ruínas e, moi preto un muíño. É ao pasar a aldea cando a ruta ascende por unha corredoira monte arriba pasando polo “Caserío do Outeiro”, fermosa aldea abandonada formada por un grupo de casas e unha escola.
Ao longo deste tramo ata cegar ao lugar de Pereira, o desnivel nalgúns puntos esixe unha certa preparación física. Dende Pereira descéndese por camiños tradicionais ata alcanzar o punto de inicio en Ponte Aranga.
Val de Cambás
Esta ruta parte de Aranga río arriba ata chegar ao Couce, do que dista case 6 quilómetros.
O sendeiro remonta no seu primeiro tramo o curso de Mandeo. Ao chegar ao rego de Cambás, a ruta desvíase á esquerda. A riqueza natural e paisaxística da fraga das Barbudas constitúe un dos atractivos do camiño. Algúns puntos presentan certa dificultade polo angosto e encaixado do terreo, circunstancia que obriga a extremar as precaucións.
A ruta abandona o rego de Cambás (aínda que se ofrece a posibilidade de continuar o curso do regato ata chegar ao Pozo de Castro Rodicio, onde se pode contemplar unha fervenza de grande atractivo), para seguir por outra das correntes que conforman a cabeceira do Mandeo: o rego da Palanca. Neste tramo a auga salva importantes desniveis formando espectaculares fervenzas.
Unha vez no lugar do Couce, existe a posibilidade de enlazar coa Ruta 3, ou ben desandar o camiño, para regresar ao punto de partida.
Serra da Loba
Trátase dunha ruta circular de 21 quilómetros doada de transitar, tendo o seu punto de inicio e de final no lugar do Couce.
A primeira parte do trazado desta ruta discorre pola zona de cumios que conforman O Cordal de Montouto e a Serra da Loba. Estes montes marcan o linde entre as provincias da Coruña e Lugo.
Ao abandonar a zona alta, o sendeiro atravesa camiños tradicionais á sombra das carballeiras do Val de Cambás. Durante o percorrido atoparémonos o conxunto arquitectónico de Portomazás (constituído por unha palleira e unha casa de sobrado; tamén pasaremos ao carón do Cruceiro da Loba, que limita as provincias da Coruña e Lugo e os concellos de Aranga, Monfero e Guitiriz, e tamén por San Vitorio (ver apartado de arquitectura relixiosa).
Festas, romarías e mercados
Aranga conta cunha Rede composta por 3 rutas de sendeirismo coa que pretende que o visitante goce e coñeza a riqueza natural, paisaxística e cultural que se encerra nos seus montes e fragas.
22 de xaneiro
San Vicente de Fervenzas
Relixiosa
mes de maio
Festa da árbore en Ponte Aranga
Folklore
3 de maio e domingo seguinte
Romaría da Santa Cruz de Aranga
Relixiosa
31 de maio
San Xusto de Orosa-Vilarraso
Relixiosa
19 de xuño
Santa Isabel no Sixto-Fervenzas
Relixiosa
26 de xuñio
San Paio de Aranga
Relixiosa
28 de xuñio
San Pedro de Cambás e San Pedro de Feás
Relixiosa
30 de xullo
San Cristovo de Muniferra
Relixiosa
mes de agosto
Festa da Fraga organizada pola Federación Veciñal de Aranga
Outras festas
6 de agosto
San Salvador de Milreu-Fervenzas
10 de agosto
San Lourenzo de Vilarraso
Relixiosa
30 de agosto
San Salvador de Pereira-Aranga
Relixiosa
mes de setembro
Festa da Caza
Outras festas
17 de setembro
Virxe das Angustias en Cambás
Relixiosa
20 de setembro
Virxe das Dores no Carballal-Aranga
Relixiosa
7 de outubro
Virxe do Rosario en Feás
Relixiosa
Últimas Publicacións
Taboleiro de Anuncios
Conecta connosco
Praza Mestre Mosquera Nº1
15317 – Ponte Aranga – Aranga
Horario:
Lun – Ver: 8:30 am – 14:30 pm
Atención a cidadanía
Directo a
Enlaces de Interese
Praza Mestre Mosquera Nº1
15317 – Ponte Aranga – Aranga
Horario:
Lun – Ver: 8:30 am – 14:30 pm